دژ رودخان یا قلعه حسامی نام قلعه ای است متعلق به دوره سلجوقیان که بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن در روستای زیبای رودخان ساخته شده و ۲٫۶ هکتار مساخت و ۶۵ برج و بارو و دیواری به طول ۱۵۰۰ متر دارد.دژ رودخان در ۳۰ کیلومتری شهر فومن است. برخی از کارشناسان ، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله عرب ها به ایران دانسته اند
مشخصات قلعه
این قلعه با ۲٫۶ هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد. دیوار قلعه ۱۵۰۰ متر طول دارد و در آن ۶۵ برج و بارو قرار گرفته است. فاصله مستقیم قلعه تا شهر ماکلوان ۲۵ کیلومتر ، تا ماسوله ۴۵ کیلومتر و تا شفت ۲۰ کیلومتر است. اما از مسیر اصلی و آسفالته مسافت قلعه تا فومن ۲۵ کیلومتر ، تا ماکلوان تقریباً ۳۵ کیلومتر و تا ماسوله ۶۰ کیلومتر است. این قلعه در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر ارتفاع از سطح دریا واقع شده و در کنار آن رودی با همین نام جاری است.
این دژ با ارزش تاریخی که دارد بنابر ساختار ، معماری و ویژگی های استراتژیکی و رزمی ، در ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ خورشیدی ، به شماره ۳/۱۵۴۹ در سیاههٔ یادمان های دیرین ایران - فهرست آثار تاریخی و ملی - ماندگار شد.
تاریخچه
برخی از کارشناسان ، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله عرب ها به ایران دانسته اند. در دورهٔ سلجوقیان این قلعه تجدید بنا شده و از پایگاه های مبارزاتی اسماعیلیان الموت بوده است.
بر روی کتیبه سردر ورودی قلعه که اکنون در موزهٔ گنجینهٔ رشت نگهداری می شود ، درج شده که این قلعه در سال ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری قمری برای سلطان حسام الدین تجدید بنا شده است. امیره حسام الدین دباج فومنی (مظفرالسلطان) ، فرمانروای بیه پس اولین قدرت منطقه ای بود که از اطاعت از صفویان سرپیچی کرد ، و قلعه رود خان را بازسازی کرد تا از آنجا به مقاومت بپردازد ولی موفقیتی به دست نیاورد و به دربند گریخت و نهایتاً دستگیر و در تبریز اعدام شد.
توصیف قلعه
قلعه رودخان از دو بخش ارگ و قورخانه تشکیل شده است. ارگ در قسمت غربی این بنا در دو طبقه واقع شده و جنس آن از آجر است. قراول خانه ها در قسمت شرقی در دو طبقه با نورگیرها و روزنه های متعدد بر اطراف مسلط است. چشمه ای نیز میان قلعه و گودترین محل آن وجود دارد.
بخش شرقی قلعه شامل دوازده ورودی ، زندان ، درب اضطراری ، حمام و آبریزگاه است. بخش غربی دوازده ورودی دارد ، چشمه ، حوض ، آب انبار ، سردخانه ، حمام ، آبریزگاه شاه نشین و چند واحد مسکونی که با برج و بارو محصور شده اند ، دیگر بناهای این بخش را تشکیل می دهند. ۴۰ برج دیده بانی دور تا دور قلعه را احاطه کرده که اتاق های هشت ضلعی آن با طاق های گنبدی پوشانده شده است. دور تا دور دیوارها و برج ها روزنه هایی شیب دار دیده می شود که برای ریختن مواد مذاب و تیراندازی تعبیه شده اند. لازم است ذکر شود که در طول تاریخ قلعه ، هیچ گاه دشمنی به آن نفوذ نکرده و نتوانسته آن را فتح کند.
دلیل نام گذاری
چون این قلعهٔ تاریخی در کنار رودخانه ای بنا شده ، معادل باستانی دژ رودگان یا روگان یا تغییر یافته آن به نام قلعهٔ رودخان خوانده می شود. این قلعه به زبان اهالی آن منطقه که تالش هستند قله رخون نامیده می شود. سپس به مرور زمان به قلعه رودخان تبدیل شده است. این قلعه در دوران های تاریخی به نام های قلعهٔ هزارپله ، حسامی ، سکسار ، سگسار و سگسال نیز خوانده شده است.
ویژگی های زمین شناسی
قلعه رودخان از نظر زمین شناسی در منطقه ای بنا شده که در تقسیم بندی زمین شناسی به مجموعه گشت شهرت دارد و طبق بررسی های اشتوکلین شامل دو فاز دگرگونی است. اولی مربوط به پرکامبرین-پالئوزوئیک با شدت دگرگونی بالا است و دیگری به زمان مزوزوئیک و با شدت دگرگونی پایین مطلق است.
با توجه به گزارش های زمین شناسی ، احتمال وجود ذخایر آهن در این منطقه بالا است. شواهدی برای فعالیت معدن کاری باستانی در این منطقه گزارش شده است. از جملهٔ آن ها پس مانده های ذوب در این منطقه است