نام بومی این کشور در زبان ارمنی هایک می باشد که در سده های میانه با افزودن پسوند فارسی ستان (به معنای سرزمین) به هایاستان تغییر یافت. این نام به طور سنتی از نام هایک ، بنیان گذار افسانه ای ملت ارمنی و نتیجهٔ نتیجهٔ نوح پیامبر ، گرفته شده است که بر اساس نوشتهٔ موسی خورنی ، تاریخ نویس ارمنی ، در سال ۲۴۹۲ قبل از میلاد بل پادشاه بابل را شکست داد و ملت ارمنی را در منطقهٔ آرارات بنیان گذاشت. زبان ارمنی ، زبان رسمی کشور ارمنستان است.
معبد گارنی:
تاریخ بنای قلعه گارنی بر می گردد به هایک ناهابت که به نام گارنیک نوه نتیجه (هایک) نامگذاری شده است.رودخانه گارنی در 28 کیلومتری جنوب شرقی ایروان قرار گرفته است ودرمحدوده استان کوتایک می باشد. این منطقه با داشتن شرایط اب وهوایی طبیعی منحصر بفرد در ارمنستان که ییلاق وشکارگاه اختصاصی پادشاهان در قرون مختلف بوده است.
1-عبادت گاه یا بنای اصلی معبد که تاریخچه ساخت ان برمیگردد به قرن اول میلادی این بنا به دستور پادشاه تیرداد اول درسال 66 میلادی بناگردید وتقدیم شده به خدای مهر وبه همین دلیل بعدازبه رسمیت شناختن دین مسیحیت در ارمنستان دراوایل قرن چهارم میلادی این بنا دست نخورده باقی مانده ودرکنار ان کلیسایی بنا گردیدکه بر اثرزلزله مهیبی به سال 1679 میلادی فرو ریخت است.
2-درمحدوده بنا شاهد یک حمام اختصاصی هستیم که مربوط به دختر خسرو پرویزکه خواهر تیرداد سوم می باشد که تشکیل شده است ازقسمتهای مختلف که شامل حوزچه های اب گرم وسرد وحمام بخار مباشد. قسمت جالب توجه این حمام کاشی کاری های کف حمام می باشد که از15رنگ طبیعی ساخته شده است ودران ماهی های دریا به تصویر کشیده شده اند.درمرکز این نقش ها فیگور زن ومردی است که نماد خدای اقیانوس می باشد.
3-دیگری تخته سنگی که شناسنامه معبد گارنی به شمار می رود که روی ان کتیبه ای به زبان یونانی دست فرمان پادشاه وقت که درراستای بنای این اثر تاریخی حک گردیده است.
کلیسای گغارت:
کلیسای گغارت به معنی سرنیزه میباشدکه در35 کیلومتری جنوب شرقی ایروان ساحل شرقی رودخانه ازاد واقع شده دردره تاریخی گغارت قرار گرفته است. این بنا دردوبعد زمانی مختلف ساخته شده وازدو قسمت اصلی تشکیل شده است دراوایل قرن سیزدهم این منطقه جزو املاک اختصاصی خاندان زاکریان بوده است و قابل ذکر است که خاندان زاکریان یکی ازثروتمندترین خاندان درتارخ ارمنستان بوده اند که به دستورشان کلیسای بیرونی در سال 1215 ساخته می شود بعدهاخاندان پروشیان این ملک راازخاندان زکریان خریداری نموده اند ودستور ساخت کلیسای درونی رابه یک خواهرومعمار دادند.ودراواخر قرن سیزدهم کلیسای درونی ساخته که از سه قسمت اصلی تشکیل شده ا ندویکی ازاین قسمتها ارامگاه سلسله پروشییان محسوب می شود ساخت کلیسای درونی که ازتراش صخره به وجود امده به مدت 10 سال به طول انجامیده است (1350-1340)
گغارت یک نوع نیزه می باشد که یک پایه چوبی دارد که بر سر ان یک اهن تیز تخت قرار گرفته است این نیزه برمیگردد به زمانی که حضرت مسیح را به صلیب کشیده بودند وبا فرو کردن این نیزه در بدن ایشان می خواستند م طئن باشند که حضرت مسیح جان سپرده است وبه همین دلیل این نیزه برای مسیحیان مقدس شناخته شده است وتاتوس اراکیال این نیزه را در اواسط قرن سیزدهم به ایری وانک نام قدیم گغارت می اورد واز ان پس به این نام معروف می گردد.
شهر مذهبی اجمیازین:
در 25 کیلومتری غرب ایروان واقع شده است ودرحال حاضر چهارمین شهر بزرگ ارمنستان محسوب میگردد مرکزروحانیت ارمنستان ومحل نشست اسقف اعظم می باشد. شهر اجمیازین از قرن 3و4 قبل ازمیلاد مسیح ساخته شده و واقارشابات نام داشته است ودران زمان پایتخت ارمنستان بوده وتا قرن 4 میلادی مهمترین شهر محسوب شده است. ارمنستان قدیمی ترین کشور مسیحیت در دنیا به شمار میرود که با به رسمیت شناخته شدن دین مسیحیت این کشور پیشرفت های زیادی کرد از جمله رونق گرفتن شهرهاوپیدایش خط ارمنی وغیره.روایت شده است که درزمان شاه عباس علماو وزرای ارمنی بسیاری ساکن ایران بوده اند که تصمیم برگشت به ارمنستان داشتند.شاه عباس برای مانع شدن خروج انهااز کشور تصمیم می گیرد که سنگ سنگ کلیسای اجمیازین رابه ایران برده واین تصویر شاه عباس را برروی دیوارحک کنند.و درنهایت شاه عباس با دیدن تصویرخود از این کار منصرف شده وتصمیم میگیرد کلیسایی باهمین شکل ومعماری درجلفای اصفهان بنا کند که تا کنون باقی مانده است ومرکز روحانیت در اصفهان می باشد. بنیانگذار کلیسای اجمیازین گریگورلوساوریج مقدس بوده که روایت میشود که او خواب می بیند خداوند محلی را به اوبایک عصای طلایی نشان می دهد و او تصمیم به ساخت کلیسا در ان منطقه مگیردکه این محل با عصا نشان داده شده دقیقا در وسط کلیسا قرار گرفته ومقبره گریکور لوساوریچ مقدس می باشد وبعدها باستان شناسان به این نتیجه می رسند که زیر این محل درزمان های گذشته معبد خدایان بوده است ساخت ان مربوط به سال 301-303 میلادی مباشد عمده باسازی ان در قرن 17 صورت می گیرد.
شهر جرموک:
شهر زیبا و توریستی جرموک در شمال شرقی VAYOTS DZOR واقع شده است طبیعت بینهایت زیبای ان هوای تمیز وچشمه اب گاز دار جرموک هر ساله در تابستان باعث جذب توریست های فراوانی میشود.اب اشامیدنی جرموک دارای خواص درمانی است که ابدرمانی ان از زمان قرون وسطی تاکنون ادامه دارد ومتخصصان ابدرمانی در این شهر وبه خصوص در هتلها موجود می باشد وازدیرباز موردتوجه خاص وعام واقع شده است جالب ذکر است که این روش های درمانی بسیار موثر واقع می شود.یکی دیگر ازویژگی های این شهر وجودچشمه های اب اشامیدنی دراقصی نقاط شهر است که دمای انها بین 30 تا70 درجه می باشد.
دره گل ها:
دره گل ها در 50کیلومتری شمال شرقی شهرایروان دردامنه کوههای از ویژگی های بارزاین مکان طبیعت سرسبزکوهستانی ان است که در فصل تابستان غرق در گل و گیاهایی زیباو درزمستان باانبوهی ازبرف پوشیده است وازمراکزاصلی تفریحی درطول سال می باشد که شامل مجموعه های ورزشی رستوران ها هتلها وغیره است طول پیست اسکی 7 کیلومتر است ودرسال 2004 تل سیژ ان را باز سازی وبه تعداد ایستگاه های ان اضافه کردند.مجموعه کلیساهای جامع رادر این دره مشاهده مکنیم که 4 کلیسای بزرگ و2 کلیسای کوچک تشکیل شده است.کلیسای اصلی به اسم GRICOR مقدس است که درسال 1013 میلادی ساخته شده. ودر محوطه کلیسا مقبره بنیانگذار ان GRICOR وسنگهای سلیبی قرن 12و13 می باشد ونیز مقبره 2 پادشاه ارمنی که در جنگ سلجوقیان جان سپرده اند می باشند.
شهر اشتاراک:
از زمانهای قدیم افسانه ای روایت شده که سه خواهر درشهر شتاراک زندگی می کردند وهرسه عاشق شاهزاده SARKIS می شوند. دو خواهر بزرگتر برای خوشبختی خواهر کوچکتر تصمیم به خودکشی می گیرند ویکی از انها بالباس قرمز ودیگری بالباس زرد خودرابه ته دره اشتارک می اندازند خواهر سوم هم ازناراحت لباس سفید رنگی می پوشد وخود رابه ته دره می اندازد واز ان به بعد شاهزاده SARKIA. به یاد انها 3 کلیسا به اسم رنگهای لباسشان در دره میسازد و براساس این افسانه طی قرون مختلف در این دره سه کلیسا ساخته شده است. بهترین کلیسای باقیمانده کلیسای قرمز است که درقرن هفتم میلادی ساخته شده است ساخت کلیسای سفید به قرن ششم وکلیسای زرد به قرن 13 و14 مربوط می شود. یکی دیگر از مناطق دیدنی اشتاراک پلی است که از دره kasakh می گذرد.
دریاچه سوان:
یکی از بزرگترین دریاچه های اب شیرین دنیا از جهت ارتفاع نسبت به سطح دریا است که درمرکز کشور ارمنستان استان Gegharkunic واقع شده منطقه سوان به عنوان یکی از مهمترین مراکز اکو توریستی در ارمنستان محسوب میشود.اب دریاچه سوان معمولا ازرودخانه ها و چشمه هایی که درزیر دریاچه جاری هستند بوجود امده وتغذیه می کنداما تنها یک رودخانه ازدریاچه سرچشمه می گیرد که هزاردان نام دارد ودر دریاچه ایروان واقع در جنوب شهر می ریزد و از این اب جهت ابیاری زمین های کشاورزی دشت ارارات استفاده می شود. ارتفاع این دریاچه به 2000 متر از سطح دریا می رسد ومساحت ان 940 کلومتر مربع میباشد. طی 30 سال گذشته سطح اب جزیره 19 متر کاهش یافته که اگر این روند ادامه پیدامی کرد ماروزی شاهد خشکیدن اب دریاچه می شدیم اما باکمک ساخت تونل ارپا سوان اب ابنبار به دریاچه متصل شد و همه روزه شاهد افزایش سطح اب هستیم. از مهمترین ماهی های دریاچه میتوان به ایشخان وسیگا اشاره کرد. درشمال دریاچه رشته کوه Geghama قرارگرفته است که این نام نام یکی از نوادگان پدر قوم ارمنی میباشد ودرگذشته نیز دریاچه سوان به همین نام معروف بوده است. یکی از معروفترین اثار تاریخی درشبه جزیره سوان کلیسای بسیار قدیمی Aracelots می باشد که در قرن 9 میلادی (سال 874) ساخته شده است. دراطراف دریاچه سوان مراکز تفریحی وتوریستی بسیاری وجود دارد که از ساحل شنی مجموعه پارک ابی مجموعه سوارکاری وزمین تنیس وسوییت های اقامتی درساحل می باشد.
هانرابدوتیان هراپاراگ ( میدان جمهوری ):
این میدان در مرکز شهر ایروان قدیم واقع شده که در سال 1926 با طراحی ونظارت مستقیم شخص الکساندر تامانیان بنا گردیده است. نام قدیم این میدان لنین بوده است. این بنا ساختار پیچیده ای دارد طرح میدان بصورت بیضی شکل است ودر اطراف ان ساختمان های دولتی و فرهنگی قرار گرفته است که شامل ساختمان هییت دولت (درضلع شمال شرقی ) وزارت امور خارجه در (در ضلع شمال غربی ) هتل زنجیره ای MARRIOT ARMENHA (ضلع جنوب غربی ) وپست مرکزی (ضلع جنوب شرقی) ودر مرکز جهت شمالی میدان ساختمان موزه تاریخ وملی ارمنستان قرار گرفته است.در فصل تابستان به عنوان یکی از جذابترین مراکز تفریحی به شمار میرود. در روبروی موزه فواره های موزیکال قرار گرفته که باپخش اهنگ ونور پردازی خاص هماهنگ است. در ایام جشن های ملی مراسم زیادی در این میدان برگزار می شود ودر انتها با اتش بازی هیجان انگیزی خاتمه می یابد.
کلیسای گریگورلوساوریچ مقدس:
این کلیسا به دستور اسقف اعظم (زاون اول) در سال 1980 به مناسبت 1700 –مین سال گرد مسیحییت ساخت ان اغاز شد ودرسال 2001 به بهره برداری رسید. در ساخت این بنا سنگهای دوف به کار رفته ودر زیر پاهای ستونها شمش طلا گذاشته اند.در قسمت شرقی کلیسا ناقوسها قرار گرفته و در قسمت پایین کلیسا کتابخانه و مجموعه ای ازیاد بودهای گریکرلوساوریچ مقدس ویک کتابخانه موجود است. این کلیسا جهت مراسم های مختلف دینی ومذهبی مورد استفاده قرار می گیرد.درسال 2000 میلادی باز مانده پیکره گریکر لوساوریچ مقدس توسط اسقف اعظم گارگین دوم از واتیکان طی مراسم باشکوهی به این کلیسا اورده شد ودرحال حاضر در جایگاهی که روبروی دراصلی کلیسا واقع شده نگهداری می شود
ساختمان اپرا:
یکی ازشاهکار های معماری شهر ایروان وجزو یکی از 10 سالن اپرای برتر دنیا می باشد که بنا م Aram kachatorian ( اولین اپرا نویس ارمنی ) نام گذاری شده است.اساسا این ساختمان از 2 قسمت تشکیل شده که سالن غربی ان سالن فیل هار مونیک (ارکستر سمفونی ) به نام Aram kachatorian و سالن شرقی ان سالن اپرا وباله به نام Alexander spendiarian می باشد این بنا با طراحی و نظارت مستقیم معمار معروف Alexander Tamanian در سال 1931 ساخته شده است ودر سال 1936 در نمایشگاه بین المللی پاریس مدال طلای معماری را دریافت کرده و اولین برنامه ای که در ان اجرا شده درسال 1932 بوده است. درسالهای اخیر یکی از مراکز جذب توریست محسوب می شود هنرمندان معروف بسیاری جهت برگزاری کنسرتهای موسیقی درساختمان اپرا به ارمنستان سفر می کنند واز استقبال خوبی برخوردارمی شوند. مراکز تفریحی بسیاری دراطراف ساختمان اپرا دایر گردیده که تمام مسافران از این امکانات مخصوصا در فصل تابستان استفاده می نمایند.
گاسگاد معروف به هزار پله:
مهندس ALEXANDER TAMANIAN بعد از استقلال یافتن ارمنستان طرح جامعی رابرای شهر ایروان ارائه داد که یکی از مهمترین قسمتهای ان گاسگاد می باشد ودر سال 1970 زیر نظر معمار TOROSIAN تکمیل گردید است. گاسگاد پایین ترین نقطه شهر رااز نظر ارتفاع (مرکز شهر ) به بالاترین نقطه (شمال شهر وپارک پیروزی )وصل می کند. که دارای 750 پله می باشد ازاین رو به1000 پله معروف میباشد. در شمالی ترین نقطه گاسگاد به مناسبت پنجا همین سالگرد پیروزی روس ها علیه المان های نازی درجنگ جهانی دوم بنایی ساخته شده که در مرکز ان یک برجک قرار دارد که بر روی ان نشان جاودانگی حک شده است.ما درطبقات مختلف گاسگاد ساهد مجسمه های بسیاری هستیم که از اثارهنرمندان معاصر محسوب می شود. همچنین در مجموعهcafeschian شاهد مجسمه های شیشه ای ( ساخت زوجی از کشور چک ) وهمچنین مجسمه های از هنرمندان دیگر واثار معروفی از خانجیان ونقاشان برجسته دیگر می باشیم.
خیا بان مارشال باغرامیان:
از مهمترین خیابان های شهر ایروان است که از قسمت شرق به اپرا وازغرب به میدان baregamutiun ختم می شود وبه نام یکی ازفرماندهان دلیر نیروی زمینی درجنگ جهانی دوم مارشال باغرامیان نام گذاری شده است اهمیت ان وجود بناهای تاریخی ودولتی از جمله مجلس جمهوری ارمنستان ومحل نشست رییس جمهور دادگاه قانون اساسی سفارت خانه ها دانشگاه امریکایی ها وغیره می باشد.
هامالیر ( مجتمع فرهنگی ورزشی ):
از منحصر به فرد ترین اثارمعماری در ارمنستان به شمار میرود که بدستور گارن دمیرچیان دبیر وقت حزب کمونیست ساخته شده است وطراح این بنا عقابی را تجسم کرده که میخواهد اززمین برخیزد ودر حال باز کردن بالهایش است. این مجموعه بزرگ محل اجرای نمایشگاههای بینالمللی مسابقات ورزشی وکنسرت های مختلف میباشد واز مهمترین امکانات این مجموعه پیت پاتیناژ (رقص روی یخ ) است که در طول سال قابل استفاده عموم می باشد
بنای یاد بود قتل عام ارامنه:
به پاس یاد بود شهدای سال 1915 بنا گردیده است این بنا در سال 1968 ساخته شده وساخت ان 2سال به طول انجا میده است این بنا از 2قسمت تشکیل شده یک بخش ان 2ستون به ارتفاع 44 متر به نشان از ارمنستان غربی وشرقی ابدیت و وحدت ارامنه می باشد وبخش دوم شامل 12 ستون خمیده شکل است که نشانگر 12 ایلات ارمنستان غربی است که قتل عام در ان صورت گرفته شده است وهمچنین در مرکز این بنا اتشدانی قرار گرفته که دران نماد جاودانگی حک شده است واتش همیشه به یاد شهدا روشن می باشد. در کنار این مجموعه سه بخش خیلی مهم وجود دارد که شامل :
1-موزه مستندات تاریخی واثار هنری مربوط به قتل عام سال 1915میلادی.
2-دیوار بزرگ مستندات سنگی در سمت چپ مجموعه که اسم ایالت ها وشهر هایی که دران قتل عام صورت گرفته شده است.
3-باغچه درختان کاج که هرکدام از درختان توسط شخصیت های مختلف سیاسی وفرهنگی در زمان بازدید از این مجموعه کاشته شده است.
موزه اثار خطی :MATENADARAN
درانتهای شمال خیابان Mashdots واقع شده ودر روبروی ان مجسمه های عظیمی ازمورخان وروحانیون معروف قرون وسطی قرار گرفته است ودر پایین ومرکز مجسمه ها مجسمه mesrop mashdots ( مخترع خط ارمنی در سال 405 میلادی ) و(gorion ( شاگردش قراردارد. ساخت این موزه درسال 1959 بوده ودر حال حاضر بالغ بر 17000 نسخ تاریخی در ان نگهداری می شود. بزرگترین کتاب در این موزه مربوط به قرن 8 میلادی است که وزن ان 28 کیلوگرم می باشد کوچکترین کتاب مربوط به قرن 15 میلادی است که وزن ان 190 گرم می رسد.
هاختاناکی ایگی (مجسمه مادر ارمنستان):
بعد از جنگ جهانی دوم به مناسبت پیروزی روسیه در همه کشورهای اتحادیه شوروی پارکی تحت عنوان پیروزی ساختند که در ارمنستان به هاختاناک پارک واقع شده درخیابان مانومت معروف می باشد. مجسمه مادر نیز در این پارک قرار گرفته است که ازاقصی نقاط شهر قابل رویت می باشد درابتدا بجای مجسمه مادر مجسمه استالین (ساخته سرگی مرکورف) بوده که بعد از استقلال ارمنستان ان را پایین اورده ومجسمه مادر (ساخته اراهاروتیان) را که نشان از قدرت وصلح می باشد در سال 1967 جایگزین ان می کنند. این مجسمه نماد تنها زنی است که در زمان حمله وحشیانه ترکان عثمانی به ارمنستان زنده مانده بود وبا تمام وجود از کشورش حمایت می کرد. درزیر این مجسمه موزه وزارت دفاع قرارگرفته که شامل یاد بودهای شهدای جنگ جهانی دوم می باشد وهمچنین سربازان کشته شده در دفاع از قره باغ می باشد.